Het delven van drinkwaterpötte op hoger gelegen plaatsen in dorpen en steden was geen gemakkelijke klus, zeker niet in een tijd, dat men zich moest behelpen met primitieve gereedschappen en hulpmiddelen. Om voldoende bronwater te bereiken moest men wel soms tot 50 meter diep gaan. In ons kerkdorp Puth in de nabijheid van de kerk was vroeger een dergelijk diepe openbare drinkwaterput. (zie bronvermelding).
Aangezien in Hegge het grondwater steeds vrij hoog staat, is/was een put van enkele meters diepte al voldoende om verzekerd te zijn van voldoende aanvoer van water.
“De hoezere in Genèk sjtaon allemaol mit de veut in ’t water”. Mede hierdoor hoefde geen dure- of langdurige investeringen gedaan te worden. Door overleveringen weten we dat hierdoor in Genèk meerdere drinkwater putten van enkele meters diep op verschillende boerderijen en bij vele particulieren een waterpomp aanwezig waren. Op sommige plaatsen in Hegge “gebied Pelsweijer” (ligt achter de huisnummers van 89 t/m 98) komt het grondwater door kwelbronnen aan de oppervlakte, al of niet werd hiervan voor eigen gebruik, of het drinken van vee gebruikt van gemaakt.
Tijdens een onderzoek in februari 1985 van en op het Hagensleen in Hegge bij de familie van Willie Eggen getrouwd met Bertha Kuijpers kwam ik een dergelijk drinkwaterput tegen.
Links in de hoek van de binnenplaats van het Hagensleen bevindt zich nu nog altijd (buiten bedrijf zijnde) deze grote ronde drinkwaterput, nu zonder borstwering en afgedekt door een dikke betonnen vloerplaat.
Met behulp van een grote koperen handwaterpomp werd het bronwater handmatig omhoog gepompt. Onder de pomp stond een vierkante hardstenen stortbak waarin het bronwater werd gepompt om het vee te laten drinken op de binnenplaats. Daarnaast werd het opgepompte water voor alle voorkomende behoeftes gebruikt rond en op de boerderij. Maria Buijsers – Haerden thans 94 oud vertelde me dat ze als klein kind aan de waterpomp dronk als ze speelde op de boerderij samen met de kinderen van Jan Weusten getrouwd met Anna Maria Quadakkers die als pachter op het Hagensleen woonde. In de zomer werden de melkbussen met melk gekoeld in de volle stortbak. De koperen handpomp van destijds die nu geen dienst meer doet hangt als wandversiering boven een bloemenbak op het binnenhof.
De huidige bewoner Willie Eggen vertelde me dat deze waterput al vele tientallen jaren niet meer gebruikt wordt.
Voorheen werden drinkwaterputten via een speciaal metselsysteem zodanig met veldbrandstenen gemetseld dat er een goed en zorgvuldig draineringsysteem tussen de metselstenen in de voet van de put aanwezig bleef. Als fundering gebruikte men een dikke eiken houten ring die de doorsnede van de put moest bepalen.
Door de grond onder de houten ringfundering die op de bodem in de put lag langzaam, loodrecht en zorgvuldig te verwijderen zakte de houten fundering door het gewicht van de al vooraf aanwezige gemetselde veldbrandstenen. Was de fundering enkele meters gezakt dan werden bovenop de bestaande gemetselde stenen weer nieuwe stenen gemetseld de “truc”werd weer herhaald. De diepte van een put was afhankelijk op welke hoogte/diepte het grondwater stond. Dit laatste was ook van belang zodat men zeker wist dat er steeds voldoende bronwater in en naar de waterput zou blijven stromen, tevens de houten fundering onder het waterpeil bleef om zodoende rotting te voorkomen. Gezien het risico en vakmanschap werden speciale puttenbouwers ingehuurd. In Bovenste Puth thans huis Notermans is een puttenbouwer verongelukt tijdens het bouwen van een put.
Bij het aanleggen van een der nog bestaande putten (aan het vroegere huis Fokens) in 1854 had een instorting plaats waarbij Leonard Ronden en Jacob Fleck, beiden uit Gangelt, het leven lieten aldus H. Pijls Heerlijkheid Schinnen bldz.9
- De put op het Hagensleen in Hegge is destijds opgemeten met een meetlint verzwaart met het gewicht van een schietkoord-bol tot boven het waterpeil. De verkenning werd met behulp van een staaflantaarn gedaan. Het waterpeil lag op 1,50 mtr. beneden vloerpeil. Nog veel dieper ging het verzwaarde meetlint pas slap hangen, ten teken, dat de schietloodbol onderaan het meetlint de bodem van de drinkwaterput bereikt had door een waterkolom heen van maar liefs 3,50 meter. De totale put diepte vanaf de vloer bedroeg 5,00 meter. De inwendige ronde doorsnede was 1,50 meter. Rekenkundig kwam het er op neer dat 6300 liter helder bronwater aanwezig was in deze put. Wat overeen komt met 630 volle emmers.
- Een zelfde waterput is nu nog aanwezig achter de boerderijwoning “bie Hoebaer van de Pelzer”. Deze “boerde” er gezamenlijk met zijn twee ongetrouwde zusters Lieske en Marieke. De huidige bewoner Aloysius Meijers getrouwd met Mieke Schoonbrood op huisnummer 36 die er al vanaf 1987 na de verbouwing woont houd zijn aangelegde tuinvijver op peil, met het aanwezige bronwater uit deze gemetselde drinkwaterput met een diameter van 1.20 meter en een gemiddeld waterpeil van 3,5 meter.
- De diepste waterput in Genèk vinden we in het oude brouwershuis op de boerderij van Jo Crousen-Vaessen huisnr.143. Het bronwater wordt van ca.12 meter diepte opgepompt en is nog steeds intact. Het opgepompte bronwater wordt nu nog gebruikt voor alle voorkomende poets werkzaamheden in stallen en rondom de boerderij. De familie Geurts die er voorheen woonde brouwde jaren lang onder hun eigen naam bier.
Veel gegevens zijn opgetekend naar mededelingen van oudere personen, geboren en getogen in Genèk in de hieronder genoemde vernummering. Zoals we al gedeeltelijk aanhaalde ligt Genèk bijna in het laagste gedeelte van het Geleendal. Gezien het drassige gebied, mede hierdoor waren vele (nu nog een paar) kwelbronnen aanwezig. Gezien het waterpeil was het aanleggen van waterputten in de tijd dat er nog geen waterleiding was geen duren of tijdrovende investering. Rond de jaren twintig kwam pas in ons dorp een drinkwaternet, waardoor de waterputten overbodig werden, voor en na verdwenen.
- Zo weten we dat Math Benders (thans fam. Fr. Kruijen 112) gebruik maakte van een kwelbron achter zijn huisweide (Daalderweide)
- Pietje Hendricks huisnummer 95 getrouwd met Marie Heijen (woonde naast de familie Haerden). In zijn kelder een put had
- Hetzelfde was bij Math Hautvast (thans fam. H. Meuwissen 49).
- De grootste kwelbron gelegen in Pelsweijer te Hegge komt voor in huisweide bij Mathis Diederen beroep schoenmaker bijnaam “ Pie van This “. ( thans fam. S. Vliegen 78). ** zie opmerkingen
- Meerdere kwelbronnen in het vloedbos gebied “Pelsweijer” achter de huisnummers 89 t/m 98) in Hegge komen aan de oppervlakte
- Waterput aan de voorkant/straatkant huis bij Zef Eussen. Volgens de familie Eussen is de put alleen gedempt. Huisnr. 146
- Waterpomp in de keuken “bie Ernest van de Buiser in de Gats”. Heggerdrift 128
- Waterpomp in de “ biekeuke bie Sjaak Tilmans” Hegge 124. De loden geslagen pompleiding bestaat nu nog en doet dienst om het nodige grondwater te kunnen op pompen met behulp van een elektrische pomp. Aldus Loewie Hermans
- Waterpomp “bie Sjeng Meulenberg” Hegge 122. Deze hing rechts naast de voordeur tegen de buitengevel aan.
- Waterpomp aangelegd in de “biekeuke” tijdens de verbouwing in 1927 boerderij Haerden. (thans fam. P. Berkers 91)
- Boerderij fam. Snackers waterpomp op het binnen erf. Boerderij afgebroken ca.1970. Nu woont er op huisnummer 118 de fam. Kusters-Willems
Bron:
Familie Willie Eggen
Fam. Maria Buisers-Haerden
Fam. Aloysius Meijers
Historie Schinnen jrg. 1985 door P.P.
Paul Potten geschied en veldkundig onderzoek 2004
** opmerkingen: In juni/juli 2006 heeft een grondige renovatie plaats gevonden wat betreft de waterhuishouding in het gebied “Pelsweijer” In een later stadium hoop ik hierop terug te komen aangevuld met div. foto’s gemaakt tijdens deze w.z.h.
Paul Potten, Hegge 92
Schinnen, aug. 2006.
E-mail potten@home.nl
Roel Vliegen, Hegge 78
Digitaal netwerk / bewerking v/d site Genèk